مسجد جامع مهاباد یکی از زیباترین و قدیمی ترین بناهای تاریخی استان که قدمت آن به زمان حکومت شاه عباس اول صفوی و حکمرانی بداق السلطان می رسد.

این مسجد که در سال ۱۰۸۹ ساخته شده، در زمان شاه سلیمان صفوی تکمیل گردید و همچنان پابرجاست. همچنین مدرسه ای جهت تحصیل طلاب علوم دینی نیز در ضلع شرقی آن تأسیس شد.

نام دیگر آن، مسجد سرخ است و در زبان زبان محلی به آن « مِزگَوتی سُور » و « مِزگَوتی سابلاغ» میگویند. این مسجد قدیمی ترین بنای تاریخی دورهٔ اسلامی در شهر مهاباد است.

این بنا علاوه بر مکانی برای عبادت مردم و برگزاری نماز جمعه، همیشه مرکزی برای تحصیل علوم گوناگون نیز بوده است.

مساجد مهم دیگر استان عبارت اند از: مسجد سردار و مسجد مناره در ارومیه، مسجد حمامیان بوکان، چورس قره ضیاءالدین، مساجد داش آغلیان،سیدالشهدا،شیخ ملاحسن در خوی و … .

بنای مسجد با وسعتی حدود ۱۲۶۰ متر مربع با طرح مربع مستطیل، از دو بخش مسجد و مدرسه و صحن میانی تشکیل شده. در بخش جنوبی شبستان، بالکنی برای زنان نمازگزار ساخته اند.

مسجد سرخ مهاباد دارای هجده گنبد خشتی و شبستانی با هجده ستون سنگی است که حجره های در پیرامون آنها دیده میشود. جدا از تراش سنگ ستون ها و نوع آجر چینی بنا – به ویژه در بخش داخلی شبستان که از توازن مناسبی برخوردار است- کل فضای مسجد و حجره های اطراف صحن بدون تزیینات معماری است.

فاصله هر ستون از ستون دیگر ۴/۵ متر است. برای برپایی ستونها و استقرار گنبدها، ابتدا پی ستونها را سنگ ریخته و برای ایجاد سطح اتکا از یک سنگ رسوبی تراشیده به عنوان پایه ستون استفاده کرده اند. این پایه، که به شکل مربع است، به صورت افقی در پای ستون تعبیه شده و برای جلوگیری از تزلزل ستونها، آنها را یه صورت مادینه تراشیده و ستون سنگی را به صورت عمودی به شکل هشت ضلعی و به ارتفاع ٢۶٠ سانتی متر پس از سوار کردن بر پایه ستونها، به سر ستون رسانده اند. ستونهای مسجد با سرب گداخته به این سر ستونها پیوند داده شده است. مصالح اصلی مسجد آجر قرمز است؛ به طوری که سبب نامگذاری مسجد، به مسجد سرخ شده است. دو در بزرگ شمالی و جنوبی حیاط ارتباط این بنا را با بیرون برقرار می کند. هر یک از درها با یک دالان طاق نما به حیاط مسجد مربوط می شود. بخشهای شرقی و غربی آن، هرکدام چهار طاق حجره ای دارد و بخشهای شمالی و جنوبی نیز هرکدام دارای دو اتاق و یک در بزرگ است، فواصل طاقها سه متر و اندازه صحن ١٩ در ١٢ متر است. این بنا از نظر پی بنا و معماری شبیه به مسجد طسوج در آذربایجان شرقی است.

این بنای ارزشمند قدیمی در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۴۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به شماره ۸۸۲ به ثبت رسیده است.

کتیبه سردر مسجد جامع مهاباد

متن تنها یادگار مکتوب آن بر کتیبه سردر شمالی، بدین مضمون است:(( الحمدالله الذی وفقنی الاتمام هذه المدرسه الشریفه فی ایام دوله السلطان الاعدل : شاه سلیمان الحسین الموسوی الصفوی بهادرخان – خلدالله تعالی ملکه – فی سنه ١٠٨٩ کتیبه سهراب المکری)) (خدا را سپاس که مرا به اتمام این مدرسه شریف در ایام حکومت عادل ترین سلطان، شاه سلیمان حسین موسوی صفوی بهادرخان – که خدا ملکش را جاودان سازد – در سال ١٠٨٩ه.ق توفیق داد. این را سهراب مکری نوشت)

مسجد سرخ مهاباد روی نقشه

مسجد جامع مهاباد تقریبا در مرکز شهر  در کنار رودخانه مهاباد در داخل بافت قدیم شهر بعد از خیابان حافظ قرار دارد و بر اثر تغییر و تحولات شهرسازی مقداری از بافت اطراف آن نوسازی و این بنای قدیمی فعلا در بین مجموعه ای از واحدهای قدیمی و نوساز محصور شده است.