آتشکده ایرانی آذرگشسب یا گشنسب:

یکی از معروفترین و بزرگترین آتشکده فلات ایران آتشکده گشسب میباشد، این آتشکده در آذربایجان غربی، در نزدیکی دریاچه ارومیه، و ۴۹ کیلومتری شهر تکاب قرار دارد، قدمت این بنا به بیش از ۳۰۰۰ سال می رسد. آذر گشسب مخفف آذرگسنب و به معنای «آتش اسب نر» است این آتشکده یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان میباشد.

بر پایه افسانه های باستانی ایران، در نیم روز دیوان با جادوی خود تیرگی شبانه را پدید آورده بود، آنگاه کیخسرو به هنگام گشودن «بهمن دژ» با دیوان روبه رو شد و آتشی بر یال کیخسرو فرود آمد و جهان را دگر باره روشن ساخت، کیخسرو پس از گشودن بهمن دژ و پیروزی و به پاس یاوری اهورایی، آن آتش فرود آمده و آن مکان را به نام «آتش اسب نر» ( گشنسب، گشسب) نامگذاری کرد.

در گذشته  قبل از فتح اعراب این آتشکده مرکز مهم مذهبی شاهنشاهی به شمار می رفت، و مختص طبقه سپاهیان و جنگجویان بوده. همچنین در آن دوران کاخ های بسیار با شکوهی اطراف آن بوده که امروزه اثری از این بناها وجود ندارد.

این آتشکده دارای  نمایی چهار طاقی بوده، و داخل آن محراب آتش قرار دارد که راهروهایی برای مراسم عبادی اطراف آن قرار گرفته است.

دومین اتاق مهم این آتشکده در سمت راست چهار طاقی قرار دارد، زمانی که آتش  برای نیایش در معرض دید نبود، آتش آن را در این اتاق بصورت شعله ور حفظ میکردند.

در ضلع شمال غربی آن نیز ایوان بلند و باشکوه ساسانی که معروف به ایوان خسرو است، قرار دارد که اقامتگاه پادشاهان ساسانی در زمان برگزاری مراسمات بوده. برای ساخت آن از آجر قرمز رنگ و ملات ساروج استفاده شده است به احتمال قوی تاریخ بنای آن مربوط به دوران خسرو اول معروف به انوشیروان است. امروزه این دیوارها تنها عنوان شاخص این مجموعه به حساب می آیند.

دریاچه ای زیبا بر بالای این تپه قرار دارد که عمق آن حدود ۶۰ متر و قطر آن تقریبا ۱۰۰ متر میباشد. از دریاچه تخت سلیمان در متون بسیار نام برده شده است. آب دریاچه از طریق چشمه جوشان که در کف آن است تامین میشود. این آب مملو از آهک و فاقد هر گونه موجود زنده است. دمای آن در زمستان و تابستان ثابت است، سطح آب دریاچه به وسیله دو جوی، یکی از سمت شمال و دیگری سمت جنوب جاری است، و باعث ثابت ماندن سطح آب دریاجه میشود.

در زمان ایلخان به بعد آتشکده ایرانی آذر گشنسب به تخت سلیمان تغییر نام یافت، همچنین مهم ترین و وسیع ترین تاسیسات مذهبی و حکومتی مربوط به دوره پیش از اسلام در این مکان از زیر خاک کشف و شناسایی شده.

گفته میشود در زمان فرمانروایی خسرو و پرویز توجه زیادی به عمران و آبادانی این مکان میشده ولی پس از زوال حکومت ساسانی و اشاعه دین اسلام، این محل به شدت دچار آسیب شد.

آتشکده ایرانی آذرگشنسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

آتشکده آذرگشسب به زبان پهلوی گنزک یا گنجه، به زبان رومیان گزکا، به زبان اعراب شیز، طی اکتشافات به عمل آمده شهر شیز همان آتشکده آذر گشسب است که بزرگترین مرکز عبادت ساسانیان  در آن دوران بود، و در زمان ایلخانیان به صورت ستوریق تلفظ می‌شده است.

اتشکده ایرانی آذر گشنسب, آتشکده گشسب, آتشکده گشنسب ,آتشکده گشنسب کجا قرار دارد, مهم ترین آتشکده فلات ایران, آتشکده گنزک, آتشکده گنجه, آتشکده گزگا, آتشکده  شهرشیز, آتشکده ستوریق ,تخت سلیمان, آتشکده تخت سلیمان,